2016 YILI DÖNEM SONU İŞLEMLERİ
Erdal SÖNMEZ
Yeminli Mali Müşavir
Sinerji Bağımsız Denetim ve YMM Ltd. Şti
Ocak 2017
İÇİNDEKİLER
1. DEĞERLEME İŞLEMLERİ
1.1. Değerlemenin Tanımı
1.2. Değerleme Ölçüleri
1.2.1. Maliyet Bedeli
1.2.2. Borsa Rayici
1.2.3. Tasarruf Değeri
1.2.4. Mukayyet Değer
1.2.5. İtibari Değer
1.2.6. Rayiç Bedel
1.2.7. Emsal Bedeli ve Emsal Ücreti
1.2.8. Vergi Değeri
2. MENKUL KIYMETLERİN DEĞERLEMESİ
2.1. Menkul Kıymet Tanımı
2.2. Menkul Kıymet Türleri
2.3. Menkul Kıymetlerin Değerlemesine İlişkin Yasal Düzenlemeler
2..3.1. Hisse Senetlerinin Değerlemesi
2.3.2. Yatırım Fonu Katılma Belgelerinin Değerlemesi
2.3.3. Hazine Bonolarının Değerlemesi
2.3.4. Devlet Tahvillerinin Değerlemesi
2.3.5. Özel Sektör Tahvillerinin Değerlemesi
3. ALACAK VE BORÇLARDA REESKONT
3.1. Reeskonta Tabi Tutulacak Alacak ve Borçların Özellikleri
3.2. Reeskont İşleminin İhtiyariliği
3.3. Reeskont İşlemi Açısından Özellik Arzeden Alacak ve Borçlar
3.3.1. Hatır Senetleri
3.3.2. Teminata Verilen Senetler
3.3.3. Tahsile Verilen Senetler
3.3.4. Yabancı Para Cinsinden Alacaklar ve Borçlarda Reeskont
3.3.5. Şüpheli Alacak Durumundaki Senetli Alacaklar
3.3.6. Alacak Senedinin KDV Dahil Olarak Alınması Halinde Reeskont Uygulanacak Tutar Ne Olacak?
3.4. Reeskont Oranı
3.5. Reeskontun Hesaplanması
3.6. Vadeli Çeklerde Reeskont Uygulaması
4. YENİDEN DEĞERLEME (Yeniden değerleme uygulaması enflasyon düzeltmesi uygulaması ile birlikte 1.1.2004 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır)
5. DÖNEM SONU İŞLEMLERİNDE FİNANSMAN GİDERİ KISITLAMASI (Finansman gider kısıtlaması uygulaması enflasyon düzeltmesi uygulaması ile birlikte 1.1.2004 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır)
6. GÖTÜRÜ GİDER UYGULAMASI
6.1. Götürü Gider Uygulamasından Yararlanabilecek Olan Mükellefler
6.2. Götürü Gider Kaydedilebilecek Azami Tutar
6.3. Götürü Gider Uygulamasında Hasılat
6.3.1. İhracat Hasılatı
6.3.2. İhracat Kaydıyla Mal Tesliminde Hasılat
6.3.3. Yurt Dışı Taşımacılık Hasılatı
7. SSK PRİMLERİNİN GİDER YAZILMASI
8. STOKLARIN DEĞERLEMESİ
8.1. Satın Alınan Emtianın Değerlemesi
8.2. İmal Edilen Emtianın Değerlemesi
9. STOK DEĞERLEME YÖNTEMLERİ
9.1. Fiili Maliyet Yöntemi
9.2. Ortalama Maliyet Yöntemi
9.3. İlk Giren - İlk Çıkar (FIFO) Yöntemi
9.4. Son Giren - İlk Çıkar (LIFO) Yöntemi (Enflasyon Düzeltmesi uygulaması ile 1.1.2004 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır)
9.5. Emtiada Düşük Bedelle Değerleme
9.6. Kıymeti Düşen Mallarda Değerleme
10. YABANCI PARALARIN VE YABANCI PARA CİNSİNDEN OLAN BORÇ VE ALACAKLARIN DEĞERLEMESİ
10.1. Yabancı Paraların Değerlemesi
10.2. Yabancı Para İle Olan Senetli veya Senetsiz Alacak ve Borçlar
11. AMORTİSMAN UYGULAMASI
11.1. Amortisman Konusu
11.2. Amortisman Ayırma Koşulları
11.2.1. İşletmede Bir Yıldan Fazla Kullanılma
11.2.2. Yıpranma, Aşınma veya Kıymetten Düşmeye Maruz Bulunma
11.2.3. Envantere Dahil Olma
11.3. Arsa ve Arazide Amortisman
11.4. Amortisman Ayırma Yöntemleri
11.4.1. Normal Amortisman
11.4.2. Azalan Bakiyeler Usulüne Göre Amortisman
11.5. Fevkalade Amortisman
11.6. Kıst Amortisman Uygulaması
12. DEĞERSİZ ALACAKLAR
12.1. Değersiz Alacak Sayılmanın Şartları
12.2. Bir Alacağın Değersiz Alacak Sayılabilmesi İçin Hukuki Yollar Tüketilmelidir
12.3. Borçlunun İflası Halinde Alacak Değersiz Olur mu?
12.4. Uzun Süre Tahsili Mümkün Olmayan Alacaklar Değersiz Alacak Sayılır mı?
12.5. Ticari Kazancın Elde Edilmesi ve İdame Ettirilmesiyle İlgili Olmayan Alacaklar
12.6. Değersiz Alacak Haline Gelen Alacağın Zarar Yazılacağı Dönem
12.7. Değersiz Alacakların Sonradan Tahsili
12.8. Değersiz Hale Gelen Alacakların Muhasebe Kaydı
13. ŞÜPHELİ ALACAKLAR
13.1. Şüpheli Alacak Karşılığı Ayırmanın Şartları ve Esasları
13.1.1. Alacak Ticari Kazancın Elde Edilmesi ve İdame Ettirilmesi İle İlgili Olmalıdır
13.1.2. Alacak Zamanında Tahsil Edilmemiş Olmalıdır
13.1.3. Bilanço Esasında Defter Tutulmalıdır
13.1.4. Alacak Teminatsız Olmalı veya Teminat Yetersiz Olmalıdır
13.1.5. Şüpheli Alacak Karşılığının Ait Olduğu Alacak Muhasebe Kayıtlarında Gösterilmelidir
13.1.6. Alacağın Değerleme Günündeki Niteliği Esas Alınır
13.1.7. Sonradan Tahsil Edilen Şüpheli Alacaklar İçin Ayrılan Karşılıklar Gelir Yazılır
13.2. Şüpheli Alacaklar Açısından Özellik Gösteren Durumlar
13.2.1. Konkordato Talep Edilen Alacaklar
13.2.2. Verilen Sipariş Avanslarının Durumu
13.2.3. Tahsil Edilemeyen Katma Değer Vergisi
13.2.4. Holdinglerin İştiraklerinden Olan Ticari Nitelikli Alacakları
13.2.5. Devletten ve Kamu Kuruluşlarından Olan Alacaklar
13.2.6. Ticari Faaliyetin Gereği Olarak Verilen Hatır Bonolarından Doğan Alacaklar
13.3. Muhasebeleştirme
14. VAZGEÇİLEN ALACAKLAR
15. YENİLEME FONU UYGULAMASI
15.1. Genel Açıklama
15.2. Yenileme Fonunun Oluşumu ve Kullanım Esasları
15.2.1. Yenileme Fonu Bilanço Esasına Göre Defter Tutanlarca Ayrılabilir
15.2.2. Satılan veya Hasara Uğrayan Kıymetin Amortismana Tabi İktisadi Kıymet Olması Gerekir
15.2.3. Satılan İktisadi Kıymetin Yenilenmesinin Zorunlu Olması veya İşletmeyi İdare Edenlerce Bu Konuda Karar Verilerek Girişimde Bulunulması Gerekir
15.2.4. Yeni Alınan İktisadi Kıymetle Satılan İktisadi Kıymet Aynı Nitelikte Olmalıdır
15.3. Yenileme Fonunun Kullanımı ve Süresi
15.3.1. Yenileme Fonunun Kullanımı
15.3.2. Yenileme Fonu Kullanım Süresi
15.4. İşi Terk, İşletmenin Devri veya Tasfiye Durumunda Yenileme Fonu
16. KDV YÖNÜNDEN DÖNEM SONU İŞLEMLERİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
16.1. Tahsil Edilemeyen KDV İçin Şüpheli Alacak Karşılığı Ayrılabileceği
16.2. Binek Otomobil Alımlarına Ait KDV/ÖTV’nin Doğrudan Gider Yazılabileceği veya Maliyete İntikal Ettirilebileceği
16.3. İşi Bırakan Mükelleflerin İndiremedikleri KDV’yi Gider Yazabilecekleri
16.4. Dönem Sonu Değerlemeleri Nedeniyle Ortaya Çıkan Kur Farklarının KDV’ye Tabi Olup Olmadığı
16.5. Yıl Sonuna Kadar Defterlere Kaydedilmeyen Faturalardaki KDV’nin İndirilemeyeceği
16.6. Damga Vergisinin Yansıtılması İşleminde KDV
16.7. İmha Edilen Malların KDV’sinin İndirim Konusu Yapılamayacağı
16.8. Asıl Nüshası Kaybolan Faturanın Gider Kaydı ve KDV İndirimi
16.9. Stokta Bulunan Malların KDV’si İndirim KDV Olarak Gelecek Aylara Devreder
16.10. Dönem Sonu İskonto veya Ciro Primlerinin KDV Boyutu
16.11. Dönem Sonu Gider Yansıtmalarında KDV Uygulaması
16.12. Sayım Tesellüm Fazlalıkları (397 Hesap)
16.13. Sayım Tesellüm Noksanlıkları
16.13.1. Zayi Olan Mallara Ait KDV
16.13.2. Malların Zayi Olması Sonucu Meydana Gelen Kayıplar
16.13.3. Malların Değerinin Düşmesi Sonucu Meydana Gelen Kayıplar
16.13.4. Fire Sonucu Meydana Gelen Kayıplar
16.13.5. Nedeni Açıklanamayan Emtea Noksanlıkları
16.14. Ortaklara Borç Para Kullandırma İşlemi
16.15. KDV İndiriminde Zamanaşımı
17. SERMAYE AMORTİSMANI UYGULAMASI
17.1. Genel Bilgi
17.2. İndirim Uygulaması
17.3. Kazanç Yetersizliği Nedeniyle İndirim Konusu Edilemeyen Tutarın Sonraki Dönemlere Devri
17.4. İndirim Uygulamasına İlişkin Bakanlar Kuruluna Verilen Yetki
17.5. İndirim Uygulamasına İlişkin Sınırlamalar
1. DEĞERLEME İŞLEMLERİ
1.1. Değerlemenin Tanımı
Vergi Usul Kanunu’nun 258 ve 259. maddelerinde değerleme, “vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin vergi kanunlarında gösterilen gün ve zamanlarındaki değerlerinin tespiti” şeklinde tanımlanmıştır.
Vergi Usul Kanunu’nun 258 ve devam eden maddelerinde her bir aktif ve pasif kıymetin nasıl değerleneceği hüküm altına alınmıştır.
Değerlemede iktisadi kıymetlerden her biri tek başına dikkate alınır. Teamülen aynı cinsten sayılan malların ve düşük kıymetli müteferrik eşyanın topluca değerlenmesi mümkündür (V.U.K. Md. 260).
Değerleme iktisadi kıymetin nevi ve mahiyetine göre, aşağıdaki ölçülerden biri ile yapılır (V.U.K. Md. 261):
1. Maliyet bedeli
2. Borsa rayici
3. Tasarruf değeri
4. Mukayyet değer
5. İtibari değer
6. Vergi değeri
7. Rayiç bedel
8. Emsal bedeli ve ücreti
Maliyet bedeli, iktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veyahut değerinin artırılması münasebetiyle yapılan ödemelerle bunlara müteferri bilumum giderlerin toplamını ifade eder (V.U.K. Md. 262).
Borsa rayici, gerek menkul kıymetler ve kambiyo borsasına, gerekse ticaret borsalarına kayıtlı olan iktisadi kıymetlerin değerlemeden evvelki son muamele gününde borsadaki muamelelerin ortalama değerlerini ifade eder.
Normal temevvüçler dışında fiyatlarda bariz kararsızlıklar görülen hallerde, son muamele günü yerine değerlemeye takaddüm eden 30 gün içindeki ortalama rayici esas olarak aldırmaya Maliye Bakanlığı yetkilidir (V.U.K. Md. 263).
Tasarruf değeri, bir iktisadi kıymetin değerleme gününde sahibi için arzettiği gerçek değerdir (V.U.K. Md. 264).
Mukayyet değer, bir iktisadi kıymetin muhasebe kayıtlarında gösterilen hesap değeridir (V.U.K. Md. 265).
İtibari değer, her nevi senetlerle esham ve tahvillerin üzerinde yazılı olan değerlerdir (V.U.K. Md. 266).
Rayiç bedel, bir iktisadi kıymetin değerleme günündeki normal alım satım değeridir (V.U.K. mük. Md. 266).
Emsal bedeli, gerçek bedeli olmayan veya bilinmeyen veyahut doğru olarak tespit edilemeyen bir malın, değerleme gününde satılması halinde emsaline nazaran haiz olacağı değerdir.
Emsal bedeli sıra ile aşağıdaki esaslara göre tayin olunur.
Birinci sıra: (Ortalama fiyat esası) Aynı cins ve nevideki mallardan sıra ile değerlemenin yapılacağı ayda veya bir evvelki veya bir daha evvelki aylarda satış yapılmışsa, emsal bedeli bu satışların miktar ve tutarına göre mükellef tarafından çıkarılacak olan “ortalama satış fiyatı” ile hesaplanır. Bu esasın uygulanması için, aylık satış miktarının emsal bedeli tayin olunacak her bir malın miktarına nazaran %25’ten az olmaması gerekir.
İkinci sıra: (Maliyet bedeli esası) Emsal bedeli belli edilecek malın, maliyet bedeli bilinir veya çıkarılması mümkün olursa, bu takdirde mükellef bu maliyet bedeline, toptan satışlar için %5, perakende satışlar için %10 ilave etmek suretiyle emsal bedelini bizzat belli eder.
Üçüncü sıra: (Takdir esası) Yukarıda yazılı esaslara göre belli edilemeyen emsal bedelleri ilgililerin müracaatı üzerine takdir komisyonunca takdir yolu ile belli edilir. Takdirler, maliyet bedeli ve piyasa kıymetleri araştırılmak ve kullanılmış eşya için ayrıca yıpranma dereceleri nazara alınmak suretiyle yapılır. Takdir edilen bedellere mükelleflerin vergi mahkemesinde dava açma hakkı mahfuzdur. Ancak dava açılması verginin tahakkuk ve tahsilini durdurmaz.
Emsal bedelinin mükellef tarafından bizzat hesaplandığı hallerde, bu hesaplara ait kayıt ve cetveller ispat edici kağıtlar olarak muhafaza edilir.
Yukarıdaki esaslarla mukayyet olmaksızın kaza mercilerinin re’sen biçtikleri değerler ile zirai kazanç ölçülerini tespit eden kararnamelerde ye alan unsurlar emsal bedeli yerine geçer.
Ücretle yapılan imalatta ücretin gerçek miktarının bilinmemesi veya doğru olarak tayin edilememesi hallerinde tespit edilecek emsal ücret de aynı esaslara göre tayin olunur (V.U.K. Md. 267).
Vergi değeri, bina ve arazinin rayiç bedelidir (V.U.K. Md. 268).
Devam eden açıklamalarımızda değerleme işlemlerine ilişkin olarak yapılması gerekenler, özellikli ve tartışmaya açık durumlar da belirtilmek suretiyle izah edilmeye çalışılmıştır.
Menkul kıymetler; ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen kıymetli evraklardır.
Uygulamada karşılaşılan menkul kıymet türleri şunlardır:
· Hisse Senetleri,
· Yatırım Fonu Katılma Belgeleri,
· Devlet Tahvilleri,
· Özel Sektör Tahvilleri,
· Hisse Senedi ve Tahvil Kuponları,
· Hazine Bonoları,
· Gelir Ortaklığı Senetleri,
· Toplu Konut İdaresi ve Kamu Ortaklığı İdaresi'nce Çıkarılan Tahviller,
· Finansman Bonoları,
· Banka Bonoları,
· Banka Garantili Bonolar,
· Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler,
· Kar-Zarar Ortaklığı Belgeleri.
Vergi Usul Kanunu’nun 279. maddesine göre;
“Hisse senetleri ile fon portföylerinin en az yüzde 51'i Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri alış bedeliyle, bunlar dışında kalan her türlü menkul kıymet borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğu anlaşılırsa değerlemeye esas bedel, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur farkları dahil) iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmının eklenmesi suretiyle hesaplanır. Ancak, borsa rayici bulunmayan, getirisi ihraç edenin kar ve zararına bağlı olarak doğan ve değerleme günü itibariyle hesaplanması mümkün olmayan menkul kıymetler, alış bedeli ile değerlenir.”
Yukarıda yer alan yasal hüküm çerçevesinde iktisadi işletmelere dahil menkul kıymetlerin değerlemesine ilişkin olarak şu esaslar öngörülmüştür:
DOSYAYI İNDİR (Sağ Tık/Farklı Kaydet)
